Cây Xạ đen

Cây xạ đen từ một vị trong bài thuốc nổi tiếng của bà Lang Phiển dùng cho việc chữa U bướu, trong bài thuốc có thành phần chính là cây xạ đen hay còn được gọi là cây xạ đen Hòa Bình do có trong rừng tự nhiên Hòa Bình khá nhiều (trước khi bị khai thác).

Thông tin chung cây xạ đen

Cây xạ đen từ lâu đã được người Mường tại Hòa Bình dùng làm thuốc chữa rất hiệu quả một số bệnh.

Hiện nay, tên khoa học của cây Xạ đen là Ehretia asperula Zoll. Et Mor., thuộc họ Vòi voi (Boraginaceae). Theo danh lục các loài thực vật ở Việt Nam (2005), còn được gọi là cây Dót.

Phân bố

Tại Việt Nam, cây xạ đen tự nhiên có nhiều tại tỉnh Hòa Bình, hiện nay rất nhiều địa phương khác đã trồng được cây xạ đen này.

Có tài liệu ghi nhận: Cây xạ đen mọc ở vùng núi, nơi sáng và ẩm, rải rác dọc ven đường, ven rừng, dựa hàng rào, bờ bụi, gặp ở các tỉnh Hoà Bình (huyện Tân Lạc, Lạc Sơn. Đà Bắc, Mai Châu và vùng thị xã Hoà Bình), Hà Nam, Ninh Bình, Gia Lai, Quảng Ninh, Thừa Thiên – Huế. Mùa hoa tháng 11 – 12, quả tháng 1 – 2 năm sau. Ngoài ra, cây còn mọc ở Trung Quốc (Hải Nam), Indonesia.

Đặc điểm nhận biết

Cây bụi trườn, dài 3 – 5m hoặc hơn, cành non có lông mịn, sau nhẵn, màu nâu xám. Lá đơn, mọc so le, phiến lá nguyên, dai, không khía răng cưa, hình bầu dục, kích thước 3 – 12 x 2 – 6 cm, chóp lá tù hay có mũi nhọn, gốc tròn, có 4 – 6 đôi gân bên, hai mặt lá nhẵn, hay mặt dưới có lông dọc theo gân lá. Cuống lá dài 6 – 15mm. Cụm hoa là một xim ở đầu cành nhỏ, dài 4 – 5cm, đường kính 4 – 6cm, có lông mịn. Lá bắc hình dải đến hình ngọn giáo, dài 3 – 10mm, tồn tại. Hoa nhỏ, có cuống dài 1,5 – 3mm. Đài hoa màu nâu, cao 1,5 – 2,5mm, 5 thuỳ, có lông mịn. Tràng màu trắng, phần dưới dính liền thành hình phễu, dài 3,5 – 4mm, họng rộng 5mm, 5 thuỳ hình trứng hay tam giác, dài 2 – 2,5mm. Nhị 5, chỉ nhị dài 3,5 – 4mm, đính cách gốc tràng khoảng 1mm. Bao phấn hình mũi tên, dài khoảng 1mm. Bầu gần hình cầu. Vòi nhuỵ dài 3 – 4mm, xẻ nhánh dài khoảng 1mm. Quả hạch, khi chín màu đỏ hay màu cam, đường kính 3 – 4mm, có 4 hạch, mỗi hạch chứa một hạt.

Tác dụng dược lý

Cây xạ đen theo kinh nghiệm dân gian và các bài thuốc nam thì sử dụng cả hạt, lá, thân, cành.

Cây xạ đen được dùng trong dân gian với mục đích giải độc, cơ thể, tiêu u, tiêu viêm, chữa mụn nhọt, ngứa ngoài da.

Nhiều công trình nghiên cứu công bố cây xạ đen với tên khoa học khác nhưng lại sử dụng hình ảnh cây xạ đen nên còn nhiều điều cần khẳng định lại.

Hiện nay, nhiều bệnh nhân vẫn truyền tai nhau và sử dụng xạ đen với mong muốn

Dùng làm thuốc hỗ trợ điều điều trị bệnh Ung thư như: Ung thư Vòm họng, Ung thư gan, Ung thư phổi, Ung thư cổ tử cung, U nang buồng trứng, U sơ tử cung và các trứng bệnh Ung thư khác xạ đen Hòa Bình đều có tác dụng hỗ trợ điều trị rất tốt.

Dùng làm thuốc ngăn ngừa u bướu, điều trị các biến trứng do khối U và tiền ung thư

Điều trị các loại bướu, u lành (Bướu cổ, u mỡ…)

Tác dụng chống viêm, kháng khuẩn, chống oxi hóa

Tác dụng ổn định huyết áp, đặc biệt là huyết áp cao (Kinh nghiệm dân gian)

Giải độc mát gan, hạ men gan, gan nhiễm mỡ, hỗ trợ điều trị sơ gan, viêm gan B (Kinh nghiệm dân gian)

Thu hái và cách dùng

Thu hái cả lá, thân cành vào những ngày nắng ráo, sau đó tuốt lá riêng thân riêng, rồi phơi khô, bảo quản trong túi ni lông kín, để nơi thoáng mát không tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời.

Những sản phẩm chế biến từ xạ đen

Hiện từ nguyên liệu cây xạ đen, các nhà sản xuất đã sản xuất ra nhiều dạng sản phẩm tiện dụng cho người sử dụng như:

Lá xạ đen túi 1 kg của Hợp tác xã Tân Lạc Sơn

Thân cây xạ đen túi 5 lạng của Hợp tác xã Tân Lạc Sơn

Cao xạ đen đóng hũ thủy tinh của Hợp tác xã Tuyết Nhi

Cao xạ đen đóng hũ thủy tinh của Công ty TNHH Một thành viên Thương Hảo

Những lưu ý khi dùng sản phẩm có chứa xạ đen

• Không xạ đen dùng cho phụ nữ mang thai
• Không dùng xạ đen cho trẻ nhỏ, phụ nữ cho con bú
• Người mắc bệnh về chức năng thận.
• Không dùng nước xạ đen để qua đêm.

Tài liệu tham khảo:

Website: tracuuduoclieu.vn, tanlacson.com, caythuoc.org, thuonghao.com